Wystawa wyjątkowych pocztówek w Muzeum Górnośląskim. „Pozytywny ton dominuje w ich narracjach”

Pocztówki z czasów I wojny światowej można zobaczyć w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu. Kryją się za nimi trudne i smutne historie, a nazwa wystawy nie jest przypadkowa. Co na jej temat mówi kuratorka?

24 pocztówki Feldpostu, czyli pisane przez żołnierzy pruskich w czasie I wojny światowej do dyrektora sierocińca w Bytomiu Franza Samola można oglądać na czasowej wystawie Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu.

Wystawa pocztówek w Muzeum Górnośląskim

Nowa ekspozycja w 110 rocznicę wybuchu I wojny światowej nosi tytuł "Jestem zdrów i w dobrym nastroju. Pocztówki z Wielkiej Wojny w zbiorach Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu". Nadawcami kart pocztowych byli wychowankowie domu dla osieroconych chłopców. Plansze z reprodukcjami pocztówek będą dostępne dla zwiedzających od 29 lutego do 30 kwietnia 2024 r.

– W kolekcji Działu Historii Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu znajduje się zbiór ponad 150 pocztówek z lat I wojny światowej. Unikatowy zbiór obejmuje korespondencję osobistą kierowaną do Franza Samola (dyrektora sierocińca Fundacji Cesarza Wilhelma w Bytomiu) przez byłych wychowanków zakładu oraz członków jego rodziny – żołnierzy armii pruskiej przesyłających jedynej bliskiej im osobie informacje z frontów, lazaretów lub ośrodków dla rekonwalescentów. Tytuł ekspozycji z reprodukcjami kart pocztowych został zaczerpnięty z formuły używanej przez nadawców. Jestem zdrów i w dobrym nastroju to było standardowe zdanie, którego żołnierze używali pisząc do najbliższych. Mimowolni bohaterowie tych wydarzeń wierzyli, a przynajmniej chcieli wierzyć, że pomimo dramatu wojny, cierpienia fizycznego i psychicznego jakie ich dotykało, zdołają powrócić z wojny. Pozytywny ton dominuje w ich narracjach, krótkich świadectwach, szczerych i od serca zdaniach, pisanych w miejscach, gdzie rzucił ich wojenny los – mówi kuratorka wystawy dr Joanna Lusek.

Dr Lusek wyjaśnia, w jaki sposób pocztówki trafiły w posiadanie Działu Historii MGB.

– Po zakończeniu I wojny światowej kolekcja trafiła do muzeum. Franz Samol doskonale znał jej wartość, chciał żeby kolejne pokolenia mogły pamiętać, pamiętać o wydarzeniach, miejscach i ludziach, o tych którzy zdołali powrócić i o tych, którzy pozostali na zawsze na wielu polach bitewnych Europy i o tym jak wielką i ponadczasową wartość stanowi pokój – dodaje dr Lusek.

Wystawa pocztówek w Muzeum Górnośląskim

Kartki były pisane w lazarecie, w okopach, w czasie urlopu. Pisali o tym, co było dla nich ważne. Wśród słów utrwalonych na jednej z kart znajduje się taki dramatyczny opis: Dnia 21 zostałem ranny. O włos minęła mnie śmierć. Rykoszet uszkodził lewą część twarzy i szyi. Lewe ucho częściowo wyparowało. Upłynie dużo czasu, nim powrócę do zdrowia. Pozdrowienia R. Lemberg. Kartki ze zbioru MGB pochodzą z 1914 roku i lat późniejszych. Są pocztówki cywilne z widokami miast, budynków, czy motywami wojskowymi.

Wydarzenia (czas, miejsca i ludzie) rozgrywające się na frontach I wojny światowej i na jej zapleczu, zapamiętane i zachowane w korespondencji żołnierzy, pozwalają poczuć trudny czas wojny, dotknąć go, wejść w lokalne i ponadlokalne relacje, podążając za narracją świadków czasu. Wielce Szanowny Panie Samol! Nadszedł czas, by poprzez przesłane na kartce pozdrowienia poinformować Pana i Pańską szanowną Rodzinę, że jeszcze żyję. Jak widzicie znów jest we Wrocławiu. Byłem już wcześniej w Rosji, ale zostałem stamtąd wycofany i czekam teraz na wyjazd do Francji. Niestety nie wyjadę przed grudniem, ponieważ cierpię na przeziębienie i mam kamienie w pęcherzu moczowym. 14 dni leżałem w lazarecie- tak pisał P. Nickel, nauczyciel. Z fragmentów wielu jednostkowych historii wyłania się wspólna opowieść, będąca "zlepkiem" historii młodych mężczyzn dotkniętych tragedią wojny, którzy związani byli z bytomskim sierocińcem. Pocztówki, co ważne, miały wartość również dla dyrektora zakładu Franza Samola, który przechował je i ofiarował Oberschlesisches Landesmuseum w Bytomiu w latach międzywojnia jako swoisty znak pamięci o ludzkich doświadczeniach i z ponadczasowym przesłaniem "Nigdy więcej wojny".

W kwietniu ukaże się dwujęzyczna publikacja towarzysząca wystawie. Książka będzie obejmować całościowo kolekcję pocztówek kierowanych w latach I wojny światowej (1914-1918) do Franza Samola. Wszystkie kartki Feldpostu zostały poddane transkrypcji i tłumaczeniu. Cześć katalogową poprzedzi obszerny wstęp, który przedstawia portret miasta na zapleczu działań wojennych, czyli Bytomia w latach I wojny światowej, m.in. podejmowane działania pomocowe, wycinek historii koszar i zakładu dla rekonwalescentów, wreszcie historię Feldpostu oraz dogłębną analizę zachowanego źródła. Partnerem projektu jest Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej w Opolu. Spotkanie autorskie odbędzie się 25 kwietnia br.

czas trwania: 29 lutego – 30 kwietnia 2024
miejsce: ul. Wojciecha Korfantego 34, Muzeum Górnośląskie w Bytomiu
kuratorzy: dr Joanna Lusek, Maciej Droń